Ο Γιώργος Τσελώνης εξετάζει τι συνδέει τη ναυτική τραγωδία του φαλαινοθηρικού Essex –η οποία τον χειμώνα του 1820 εξελίχθηκε σε ιστορία κανιβαλισμού– με το μυθιστόρημα "Moby-Dick" του Herman Melville και το τραγούδι “Nantucket Sleighride” των blues rockers Mountain.

Η νήσος Ναντάκετ (Nantucket) βρίσκεται 30 μίλια από το ακρωτήριο Κοντ της Μασαχουσέτης (Cape Cod), βόρεια της Βοστόνης, στις ανατολικές ακτές των ΗΠΑ. Ήδη από τον 18ο αιώνα, το Ναντάκετ ήταν γνωστό σε όλη την Αμερική αλλά και σε όλο τον κόσμο ως ένα από τα μεγαλύτερα λιμάνια οργανωμένης φαλαινοθηρίας. Μέχρι το καλοκαίρι του 1819, ο στόλος των φαλαινοθηρικών του Ναντάκετ αριθμούσε περισσότερα από 70 πλοία που «όργωναν» τον Ατλαντικό και τον Ειρηνικό Ωκεανό για το κρέας και το λίπος της φάλαινας – και ιδιαίτερα του φυσητήρα (sperm whale). Μεταξύ αυτών ήταν και το 238 τόνων Essex, ένα από τα παλαιότερα σκαριά, το οποίο ωστόσο είχε πολύ καλή φήμη και μάλιστα θεωρούνταν και τυχερό από τους εκάστοτε ιδιοκτήτες του. Τον Αύγουστο του 1819 ο George Pollard Jr. έγινε καπετάνιος του πλοίου σε ηλικία 29 ετών επανδρώνοντας το πλήρωμα με 20 ακόμα άντρες νεαρής ηλικίας – μεταξύ των οποίων και ο έφηβος ξάδελφός του Owen Coffin, τον οποίο έθεσε εξαρχής υπό την προστασία του. Μεταξύ του 21μελούς πληρώματος βρίσκονταν επίσης ο υποπλοίαρχος Owen Chase (φωτό) και ο καμαρότος Thomas Nickerson – δύο πρόσωπα «κλειδιά» για τη μετέπειτα διάδοση της φήμης του πλοίου σε όλο τον κόσμο… Το Essex σάλπαρε από το λιμάνι του Ναντάκετ τον Αύγουστο της ίδιας χρονιάς για ένα προγραμματισμένο ταξίδι δυόμισι ετών στις ανατολικές ακτές των ΗΠΑ, στον Ειρηνικό. Ωστόσο, το πλοίο αποδείχθηκε κακότυχο μόλις δύο μέρες μετά τον απόπλου του, όταν υπέστη σημαντικές ζημιές σε μια θύελλα στη μέση του ωκεανού και κάποιες από τις βάρκες του καταστράφηκαν. Εντούτοις, το πλήρωμα του Essex αποφάσισε να συνεχίσει το ταξίδι του και να επισκευάσει τις ζημιές στο πρώτο λιμάνι που θα συναντούσε, φοβούμενο ωστόσο να αποβιβαστεί σε κάποιο άγνωστο νησί του Ειρηνικού επειδή υπήρχαν φήμες ότι ενδεχομένως κατοικούνταν από φυλές κανιβάλων… Διαπλέοντας τον Ειρηνικό, το Essex έφτασε στα νησιά Γκαλάπαγκος (Galapagos), το φθινόπωρο του 1820 όπου το πλήρωμα εντόπισε χελώνες με το κρέας των οποίων μπόρεσε να τραφεί, δεδομένου ότι οι προμήθειες σε τρόφιμα και νερό είχαν αρχίσει να λιγοστεύουν δραματικά. Στις 20 Νοεμβρίου 1820 το πλοίο βρισκόταν 2.000 ναυτικά μίλια από την ακτή όταν εμβολίστηκε από έναν τεράστιο φυσητήρα (μεγαλύτερο από 20 μέτρα, σύμφωνα με τους μετέπειτα επιζώντες), με αποτέλεσμα να βυθιστεί. Το πλήρωμα επιβιβάστηκε στις μοναδικές τρεις βάρκες του φαλαινοθηρικού που είχαν απομείνει. Έπειτα από αρκετές μέρες περιπλάνησης στον ωκεανό –κι αφού πλέον τα αποθέματα τροφής είχαν εξαντληθεί και το πλήρωμα έπινε τα ούρα του για να επιβιώσει– οι ταλαιπωρημένοι ναυτικοί βρήκαν καταφύγιο στη νήσο Henderson όπου μέσα σε ελάχιστες βδομάδες κατάφεραν σχεδόν να αφανίσουν τα αποθέματα τροφής του μικρού νησιού (κυρίως καβούρια ή κρέας πουλιών και τα αυγά τους). Δεδομένου ότι μόνο τρεις άντρες αποφάσισαν να παραμείνουν στο νησί, οι υπόλοιποι, έχοντας μαζί τους νερό αλλά λιγοστή τροφή, αναχώρησαν με τις βάρκες ελπίζοντας να φτάσουν σύντομα στη Νήσο του Πάσχα. Γρήγορα, όμως, το πλήρωμα που βρισκόταν μοιρασμένο στις τρεις βάρκες χωρίστηκε λόγω μιας δυνατής θύελλας, κι έτσι οι ναυτικοί έχασαν ολοκληρωτικά την επαφή μεταξύ τους. Έχοντας πλέον αγγίξει την απόλυτη εξαθλίωση, γύρω στα μέσα του Γενάρη οι άντρες άρχισαν να πεθαίνουν ένας ένας από την εξάντληση και την πείνα. Κι ενώ σύμφωνα με την απαράβατη ναυτική παράδοση τα πρώτα θύματα ρίχτηκαν στη θάλασσα, γρήγορα οι εναπομείναντες ναυαγοί συνειδητοποίησαν ότι δεν τους απέμενε παρά να τραφούν με τις σάρκες των νεκρών συντρόφων τους. Μέσα σε μερικές βδομάδες ο κανιβαλισμός είχε γίνει γι’ αυτούς μια συνηθισμένη πρακτική τόσο στη βάρκα του Chase όσο και στου Pollard (η τρίτη βάρκα στην οποία επέβαιναν οι ναύτες Hendricks, Bond και West χάθηκε για πάντα).

Αποκορύφωμα της τραγωδίας αποτέλεσε η απόφαση του αποδεκατισμένου πληρώματος της βάρκας του Pollard να τραβηχτεί κλήρος ώστε ο χαμένος να προσφερθεί ως τροφή προκειμένου να επιβιώσουν οι υπόλοιποι. Άτυχος αποδείχτηκε ο νεαρός Owen Coffin ο οποίος αποδέχτηκε πρόθυμα τη μοίρα του – παρότι ο μεγαλύτερος σε ηλικία ξάδελφός του πλοίαρχος Pollard (ο οποίος είχε δεσμευθεί στην οικογένειά του να τον προστατεύει) ζήτησε αντ’ αυτού να σκοτώσουν και να φάνε τον ίδιο. Τελικά ένας ναύτης ονόματι Ramsdell πυροβόλησε και σκότωσε τον Coffin, οι σάρκες του οποίου χρησίμευσαν ως τροφή τόσο γι’ αυτόν όσο τελικά και για τον συντετριμμένο Pollard. Όταν τελικά στις 23 Φεβρουαρίου 1820 το φαλαινοθηρικό Dauphin εντόπισε τους δύο άντρες καταμεσής του ωκεανού έπειτα από την τρίμηνη περιπλάνησή τους στη θάλασσα, οι διασώστες τους έμειναν άναυδοι αντικρίζοντας «τους ναυαγούς με τις γενειάδες τους βουτηγμένες μες στο αίμα και την αλμύρα» να «ρουφούν το μεδούλι των ανθρώπινων οστών που βρίσκονταν σκορπισμένα στον πάτο της βάρκας τους…» Στη συνέχεια ανακαλύφθηκαν οι επιζώντες της βάρκας του Chase από ένα άλλο φαλαινοθηρικό, ενώ ακόμα τυχερότεροι στάθηκαν οι ναυαγοί της νήσου Henderson, οι οποίοι είχαν επιβιώσει και οι τρεις. Συνολικά, από τους 21 άντρες του πληρώματος, μόνο οι 8 επέζησαν (οι 6 «ετάφησαν» στη θάλασσα, ενώ οι άλλοι 7 έγιναν τροφή για τους συντρόφους τους). Η παραπάνω περιγραφή ανήκει στον Αμερικανό συγγραφέα και ερευνητή Nathaniel Philbrick –βαθύ γνώστη της ναυτικής ιστορίας– ο οποίος το 2000 εξέδωσε το μυθιστόρημα In the heart of the sea – The tragedy of the whaleship Essex (Viking Press, US – κυκλοφόρησε και σε μορφή audiobook), αντλώντας το υλικό του από τα ημερολόγια και τις μαρτυρίες των επιζώντων του ναυαγίου. Η γνωστότερη πηγή υπήρξε το χρονικό που εξέδωσε το 1821 ο Owen Chase λίγους μόλις μήνες μετά την επιστροφή του στο Ναντάκετ: πρόκειται για την εξιστόρηση 128 σελίδων με τίτλο Narrative of the most extraordinary and distressing shipwreck of the whaleship Essex η οποία λειτούργησε ως έμπνευση για να γράψει αργότερα ο Herman Melville το μυθιστόρημα Moby-Dick (1851), ακρoγωνιαίο λίθο της αμερικανικής λογοτεχνίας (με τη διαφορά ότι το βιβλίο του Melville τελειώνει με το ναυάγιο και τον θάνατο του καπετάνιου Ahab, ενώ αντίθετα η πραγματική τραγωδία των ναυαγών του Essex ξεκινάει από αυτό το σημείο). Ωστόσο, το μυθιστόρημα του Philbrick In the heart of the sea αντλεί πρωτίστως τις πηγές του από ένα χειρόγραφο που παρότι είχε γραφτεί το 1876, βρέθηκε μόλις τη δεκαετία του 1960 στη σοφίτα ενός σπιτιού στη Νέα Υόρκη. Ένας ειδικός εγγυήθηκε την αυθεντικότητα του χειρογράφου και αποφάνθηκε ότι ήταν το σημειωματάριο του Thomas Nickerson, καμαρότου του Essex. Εντούτοις, το ημερολόγιο του ναυτικού εκδόθηκε αρκετά χρόνια αργότερα, το 1984, με τίτλο The Loss of the ship Essex sunk by a whale and the ordeal of the crew in open boats. Ως ένα βαθμό, η εξιστόρηση των γεγονότων από τον Nickerson ανέτρεπε σε αρκετά σημεία αυτήν του Chase που είχε προηγηθεί, ρίχνοντας βάρος στη διαφορετική απεικόνιση των χαρακτήρων και της στάσης των αντρών του πληρώματος. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο όρος “Nantucket sleighride” χρησιμοποιούνταν από τους φαλαινοθήρες του Ναντάκετ για να περιγραφεί η φρενήρης καταδίωξη - «διελκυστίνδα» που ακολουθούσε αφότου το πλήρωμα της βάρκας είχε καρφώσει με καμάκια τη ράχη της φάλαινας και αυτή άρχιζε να παρασέρνει μαζί της το σκάφος, κολυμπώντας με τρομακτική ταχύτητα μες στα κύματα. Στο δεύτερο άλμπουμ τους Nantucket Sleighride (1971) οι Βρετανοί blues rockers Mountain έχουν αφιερώσει το σχεδόν 6λεπτο ομώνυμο κομμάτι “Nantucket sleighride (to Owen Coffin)” στη μνήμη του πλέον άτυχου ναυτικού της τραγωδίας του Essex. Στο gatefold εσώφυλλο του δίσκου απεικονίζεται σε ασπρόμαυρο σκίτσο μια σκηνή καταδίωξης φάλαινας από φαλαινοθηρικό πλοίο (κάτω φωτό).